De accijns gaat per 1 april fors omhoog. Rokers zullen dan € 11,10 gemiddeld per pakje van twintig sigaretten betalen. Twee experts leggen uit wat dat met je brein doet. “Je brein praat liever je keuzes goed.”
Marc Willemsen is expert tabaksontmoediging bij het Trimbos Instituut. Hij hoopt dat de prijsverhoging zijn werk doet, maar weet ook hoe een hardnekkige verslaving roken kan zijn. Wanneer wordt de prijs van een pakje sigaretten te duur? Wanneer besluit je om voor eens en altijd van die verslaving af te komen? “Mensen vinden € 30 per pakje pas te veel, blijkt uit onderzoek van een promovendus van mij. Maar dat is onderzoek onder rokers, die er natuurlijk belang bij hebben om hoog in te zetten, in de hoop dat het zo’n vaart niet zal lopen.” Uit onderzoek van de Universiteit van Maastricht bleek dat de helft van de rokers bereid zijn om pas te stoppen bij een prijs van € 60 per pakje.
Uit internationaal onderzoek is weer gebleken dat de stijging van 10%, zorgt voor het verminderen van het aantal rokers. “We zijn eraan gewend dat alles steeds een klein beetje duurder wordt. Als het dan ineens een flinke verhoging is – een pakje shag wordt zelfs € 3,60 duurder en komt op ruim € 24 – én als je weet dat je de komende jaren steeds zo’n sprong krijgt, dan heeft dat een psychologisch effect. Door die voorspelbaarheid sta je er sneller bij stil hoeveel je kunt besparen als je stopt,” zegt Willemsen. € 4.000 kan je op jaarbasis besparen als je voorheen een pakje per dag rookte en nu zou gaan stoppen.
Patrick Wessels is consumentenpsycholoog en weet hoe het brein werkt. “Als je iets koopt waarover wordt gesproken of geklaagd, zoals over de brandstofprijzen, energiekosten of nu de verhoging van tabaksaccijns, dan willen je hersenen daarover nadenken. Is het niet om erover in gesprek te gaan met anderen, dan is het wel om de aankoop voor jezelf te verantwoorden.’’
In je hoofd ga je dan dus al redenen bedenken waarom iets wel of niet duur is. “Heel rationeel zou je zeggen: het is te duur en het levert me te weinig op. Maar dat is te simpel gezegd, want ons brein is bijzonder goed om ons voor de gek te houden. Je verdient dat sigaretje, want dat geeft een rustmoment, je komt aan als je stopt – wat dan ook. Of je gaat uitbalanceren: ik ga niet op vliegvakantie, dus ik mag wel extra vaak de auto pakken.’’
“Stel dat je heel rationeel naar al je keuzes kijkt, dan word je heel pessimistisch. Want dan blijkt dat je heel vaak verkeerde keuzes maakt. Je brein praat liever je keuzes goed: je denkt het liefst dan jij zelfs betere keuzes maakt dan anderen,” zegt Wessels. “Het is niet slecht dat we dat doen, het is een manier om jezelf te beschermen. Als je al je keuzes rationaliseert, dan zou je nooit meer nieuwe stappen durven te zetten.’’
Je gedrag aanpassen in de praktijk is zo makkelijk nog niet, zelfs als je iets te duur vindt. “Vaak wordt gezegd dat er een psychologische grens is. Neem de brandstofprijzen, waarvan we dachten dat een liter benzine boven de € 2 komt, we vaker de auto zouden laten staan. Toen het zover was, klaagden we harder, maar die auto bleven we pakken.’’
Zeker speelt verslaving een rol, laat Willemsen weten. “Mensen houden langer vast aan producten die verslavend zijn. Het is nu eenmaal makkelijker om iets te laten als je er minder afhankelijk van bent. Frisdrank sla je makkelijker over dan een sigaretje.’’
Willemsen denkt ook dat we een internationale discussie krijgen als de prijzen worden verdubbeld. “Het zal ongetwijfeld veel mensen afschrikken. Maar er zijn geen landen die dit al eens hebben gedaan, dus we hebben geen data over het effect dat het zou hebben. Het zal ook vervelende neveneffecten hebben, want dan wordt het voor rokers veel aantrekkelijker om bijvoorbeeld sloffen sigaretten in het buitenland te gaan halen. Dat wil je niet in de hand werken.’’
Lees het hele artikel verder op parool.nl
De belasting op tabak vanaf maandag weer hoger: ‘Mensen vinden 30 euro per pakje pas te veel’
