Miljardenschade
Oorzaken
Gevolgen
Hoe stoppen we dit?
Invallen
Onderzoek
Hoe de staatskas elk jaar
2,6 miljard aan accijns misloopt
Het verlies aan inkomsten voor de Nederlandse Staatskas – de accijnswaarde van in beslag genomen partijen illegaal geproduceerde tabak – loopt elk jaar op tot tientallen miljoenen. Een flinke strop voor de overheid. Maar dit is slechts het topje van de ijsberg. Lang niet alle illegale tabak wordt in beslag genomen.
Een veel groter verlies lijdt de Nederlandse overheid door in het buitenland gekochte sigaretten en shag. Wanneer tabak in het buitenland gekocht wordt en in Nederland wordt gerookt, wordt daarover in ons land geen enkele accijns of andere belasting betaald.
Aankopen over de grens en illegaal ingevoerde producten kosten de Nederlandse overheid jaarlijks € 2,6 miljard. Dat bedrag was in 2020 nog ‘slechts’ 1,4 miljard euro.
Een wereldwijd probleem
De illegale tabakshandel zorgt wereldwijd voor verloren overheidsinkomsten.
“De tabaksconsumptie is in de EU de afgelopen jaren voortdurend gedaald. Echter, het aandeel van illegale consumptie blijft hoog. Het vertegenwoordigt 7,8% van de totale sigarettenconsumptie en een verlies van 8,5 miljard euro aan belastinginkomsten” – International Property Crime Threat Assessment 2022, gepubliceerd door EUIPO en Europol.
Ook volgens het Europees bureau voor fraudebestrijding (Office Européen de la Lutte Antifraude of OLAF) lopen lidstaten miljarden aan belastingen mis. Winkels verliezen hun klantenkring en de volksgezondheid komt serieus in gevaar: namaaksigaretten zijn slecht gemaakt en er wordt door illegale handelaren geen rekening gehouden met de leeftijdsgrens. Daarbij voldoen deze producten ook niet aan de regelgeving van de voedsel- en warenautoriteit.
Global Financial Integrity, een onderzoeks- en adviesbureau uit Washington DC, onderzocht de georganiseerde en grensoverschrijdende criminaliteit. Met een jaarlijkse waarde van naar schatting 2 biljoen dollar, waarvan de helft uit vervalsing komt, is dit een enorme industrie.
Het effect van overheidsbeleid op illegale handel
Het effect van accijns-stijgingen op de illegale tabakshandel wordt soms gebagatelliseerd. Toch blijkt uit internationaal onderzoek van Alvarez & Marsal (2021) dat snel achtereenvolgende accijns- en prijsverhogingen de illegale handel wel degelijk laten toenemen.
Het punt waarop een roker besluit om illegale tabaksproducten te gaan kopen, wordt beïnvloed door verschillende redenen. Zo is de prijs van legale producten belangrijk en ook de beschikbaarheid van illegale alternatieven heeft invloed op het koopgedrag. Ook is het besteedbaar inkomen van de consument van belang. Wanneer de stijging van de prijs groter is dan de stijging van het besteedbaar inkomen, daalt de betaalbaarheid van het product. Zo is in de afgelopen 15 jaar de prijs van tabak buitenproportioneel gestegen ten opzichte van de inflatie.
Het belastingniveau en de hoogte van de prijs in de winkel hebben hier een grote invloed op. De algemene conclusie is dat illegale handel voornamelijk het gevolg is van betaalbaarheidsdruk. Waarbij die druk vooral wordt veroorzaakt door de gevolgen van belastingheffing voor de consumentenprijs.
Onderzoek
VSK laat regelmatig onderzoeken uitvoeren door onafhankelijke onderzoeksbureaus. Met deze actuele informatie kan de omvang van illegale sigarettenhandel in Nederland in kaart worden gebracht.
De onderzoeken van WSPM en Kantar laten zien dat er in 2024 geen accijns werd betaald over 40% van alle sigaretten en 49% van alle shag. Een jaar eerder werd nog ‘slechts’ 25% van alle tabak in het buitenland of het illegale circuit gekocht.
Ook internationaal wordt er veel onderzoek gedaan naar illegale sigarettenhandel. Dat brengt zowel de Europese als wereldwijde problematiek in kaart.
