Miljardenschade
Gevolgen
Oorzaken
Hoe stoppen we dit?
Invallen
Onderzoek
De belangrijkste oorzaken
De groeiende illegale tabakshandel wordt onder andere veroorzaakt door steeds hogere accijnzen, waardoor de prijzen van sigaretten en shag in de winkel blijven stijgen. In landen waar dit het geval is (zoals bijvoorbeeld Nederland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk) worden vaak meer illegale tabaksproducten verkocht. Hoe hoger de accijns, hoe meer consumenten op zoek gaan naar goedkopere en soms illegale sigaretten en shag.
Rokers die op zoek zijn naar goedkopere producten, vinden al snel een alternatief in illegale producten. Het grote verschil tussen tabaksbelastingen (accijnzen) in verschillende landen biedt kansen voor smokkelaars. Dit geldt niet alleen voor tabak, maar net zo goed voor alcohol: hoe groter de accijns- en prijsverschillen tussen landen, hoe meer illegale handel.
Het effect van overheidsbeleid op illegale handel
Het effect van accijns-stijgingen op de illegale tabakshandel wordt soms gebagatelliseerd. Toch blijkt uit onderzoek van Alvarez & Marsal (2021) dat snel achtereenvolgende accijns- en prijsverhogingen de illegale handel wel degelijk laten toenemen.
Het punt waarop een roker besluit om illegale tabaksproducten te gaan kopen, wordt beïnvloed door verschillende redenen. Zo is de prijs van legale producten belangrijk en ook de beschikbaarheid van illegale alternatieven heeft hier invloed op. Ook is het besteedbaar inkomen van de consument van belang. Wanneer de stijging van de prijs groter is dan de stijging van het besteedbaar inkomen, daalt de betaalbaarheid van het product. Het belastingniveau (accijns) en de hoogte van de prijs in de winkel hebben hier een grote invloed op. De algemene conclusie is dat illegale handel voornamelijk het gevolg is van betaalbaarheidsdruk. Waarbij die druk vooral wordt veroorzaakt door de gevolgen van belastingheffing voor de consumentenprijs.
Illegale tabaksconsumptie in Nederland
Wat maakt de handel in illegale tabaksproducten zo aantrekkelijk voor criminelen?
De straffen voor de verkoop van illegale tabaksproducten zijn laag in vergelijking met andere criminele activiteiten. De kosten voor de productie van namaaksigaretten zijn vaak maar een paar cent per stuk. Dit maakt namaaksigaretten heel erg winstgevend voor criminelen, die hierover geen cent geen accijns of belasting betalen. Een container met namaaksigaretten die Europa wordt binnengesmokkeld, kan tussen de 3 en 4 miljoen euro opleveren.
“Sigarettensmokkel is geen licht misdrijf. We hebben het hier over ernstige georganiseerde misdaad. Het gaat over bendes die op industriële schaal smokkelen. Maar ook gevaarlijke criminelen die andere illegale activiteiten financieren met de inkomsten die ze verdienen aan sigarettensmokkel.” [Bron: Europese Commissie]
Het smokkelen van illegale tabaksproducten is veel makkelijker dan bijvoorbeeld nagemaakte auto-onderdelen of designerkleding. De Nederlandse overheid heeft winkels verboden om tabak in het schap te tonen en deze mogen daarnaast alleen in standaardverpakking worden verkocht. Dat zorgt ervoor dat vervalsingen veel gemakkelijker voor ‘echt’ worden gezien.
Wat zijn illegale tabaksproducten?
Illegale tabaksproducten zijn onder andere sigaretten en shag waarover geen belasting wordt betaald. Ze kunnen worden onderverdeeld in drie hoofdcategorieën:
Smokkel
Er zijn tabaksproducten die worden geproduceerd voor een specifiek land. Vervolgens worden die producten door smokkelaars illegaal omgeleid naar een andere markt. Op deze markt worden de tabaksproducten zwaarder belast en moet er meer accijns over betaald worden, dus zijn deze producten duurder in de winkel.
Verboden productie
Verboden productie betekent dat sigaretten en shag zonder toestemming van de merkhouder worden nagemaakt (vervalst). Hiermee wordt het legale, gewettigde product van de merkhouder gekopieerd om zo belasting en accijns te ontwijken en consumenten te misleiden.
Nep-merken
Nep-merken (‘Illicit Whites’) worden door de FIOD omschreven als sigaretten zonder naam of producten met een denkbeeldige of niet-geregistreerde merknaam. Het doel van de productie kan zijn om deze producten te smokkelen naar andere markten, of om ze illegaal te verkopen in het land waar ze geproduceerd zijn.