Het demissionaire kabinet claimt dat de accijnsverhoging op tabak een succes is. Na de prijsverhoging van april 2023 zou 1 op de 10 rokers zijn gestopt, omgerekend ruim 250 duizend Nederlanders. Diverse media namen de enthousiaste berichten van de ministeries van Financiën en Volksgezondheid kritiekloos over.
Maar de vereniging van tabaksfabrikanten VSK twijfelt aan de conclusies van het onderzoek dat in opdracht van de ministeries werd uitgevoerd door het Rijksinstituut voor Milieuhygiëne (RIVM)1. Eerder dit jaar maakte het RIVM, samen met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en het Trimbos Instituut, bekend dat het aantal volwassen rokers in 2023 niet is gedaald. In 2022 rookte 18,9% van de volwassenen en in 2023 was dit 19,0%2.
Wensdenken
Twee onderzoeken, één opdrachtgever, volstrekt tegenstrijdige conclusies. Hoe kan dat? “Wij begrijpen de ambitie van de overheid, om het roken terug te dringen”, zegt directeur Jan Hein Sträter van VSK. “Maar we vrezen dat hier sprake is van wensdenken. In de politiek en bij gezondheidsorganisaties heeft zich het hardnekkige idee vastgezet dat prijsverhogingen altijd helpen om het roken terug te dringen. Maar in een land als Nederland met zijn open grenzen werkt dat niet: een roker heeft veel mogelijkheden om de hogere prijs te ontwijken en dat gebeurt ook op grote schaal. We zien dat aankopen in het buitenland en de illegale handel schrikbarend stijgen.”
Grenseffecten
Volgens een rapport van de douane3, dat gelijktijdig met het RIVM-rapport naar buiten is gebracht, wordt inmiddels een kwart van alle sigaretten in het illegale circuit of het buitenland aangeschaft. In 2021 was dit nog 15%. Een flinke stijging in drie jaar tijd. In 2021 stelde het RIVM4 nog dat waarschijnlijk niet meer mensen naar het buitenland zouden gaan als de prijsverschillen zouden toenemen. Nu wijst hun laatste onderzoek uit dat zelfs 35 tot 39% van alle tabak uit het buitenland komt.
“Wij waarschuwen al jaren voor deze grenseffecten. Die laten zich ook al jaren voelen en zorgen voor een gestage daling van de binnenlandse legale verkoop van sigaretten en shag. De schatkist en winkeliers worden hard geraakt”, aldus Sträter van VSK. “In het bijzonder speelt dit bij shag, dat in het onderzoek van de douane helaas niet is meegenomen. VSK verwacht dat tot 65% naar het buitenland weglekt nu de prijsstijging van april 2024 voelbaar wordt in de markt. Het prijsverschil met Duitsland bedraagt voor een pakje shag op dit moment maar liefst 15 euro.”
Toekomstig accijnsbeleid
“Het toekomstige accijnsbeleid dient in de eerste plaats voorspelbaar te zijn en bewezen effectief. In het geval van Nederland, dat meer dan 1.000 kilometer open buitengrenzen deelt met haar buurlanden, zal het beleid afgestemd dienen te worden met België, Luxemburg en Duitsland.”
1 Bron: Gedragseffecten van de accijnsverhoging op tabak in 2023
3 Bron: Empty Pack Survey meting 2023, pagina 7
4 Bron: Prijsgevoeligheid van rokers, RIVM 2021, pagina 51
Menu
